Prof. Stanisław Pigoń - miłośnik literatury polskiej i książek, wybitny uczony i patriota, patron dawnej ul. Cegielnianej
Profesor Stanisław Pigoń urodził się 27 września 1885 roku we wsi Kombornia koło Krosna, w rodzinie chłopskiej. Ojciec, Jan Pigoń był rolnikiem i po trosze kowalem, rusznikarzem, stolarzem a nawet zegarmistrzem. Matka, Katarzyna z Rymarzów, kobieta niezwykle pracowita i oczytana, dzieliła swój czas miedzy obowiązkami gospodyni a wychowaniem dzieci. Rodzice wpoili więc synowi szacunek dla rzetelnej pracy.
W latach 1892-1896 Stanisław Pigoń pobierał naukę w trzyklasowej szkółce ludowej w Komborni, a przez następnie dwa w Korczynie. Kolejnym etapem jego edukacji było gimnazjum w Jaśle, gdzie w roku 1906 otrzymał świadectwo dojrzałości z odznaczeniem, co pozwoliło mu rozpocząć studia na Uniwersytecie Jagiellońskim. Służba w wojsku austriackim spowodowała roczną przerwę w nauce.
W czasie studiów działał w stowarzyszeniu Eleusis (młodzieżowej organizacji, która poprzez odrodzenie moralne i wychowanie narodowe dążyła do wyzwolenia Polski z niewoli politycznej). Działalność ta wywarła duży wpływ na jego osobowość. Wtedy też powstały jego pierwsze prace naukowe: Słowacki w epoce przełomu (1908) oraz Trud Słowackiego (1909). Uwieńczeniem zaś jego studiów była rozprawa doktorska O "Księgach narodu i pielgrzymstwa polskiego" Adama Mickiewicza, która ukazała się drukiem w roku 1911.
Po ukończeniu studiów Stanisław Pigoń został zatrudniony jako nauczyciel języka polskiego i łaciny w Prokocimiu koło Krakowa. W roku 1913 wstąpił w związek małżeński z Heleną Dulowską, którą poznał w okresie pracy w Eleusis i z którą współpracował w redakcji czasopisma "Iskra", wydawanego do roku 1914. Stanisław Pigoń był redaktorem tego popularnego pisma dla ludu o wychowaniu narodowym.
W czasie pierwszej wojny światowej, jako podchorąży armii austriackiej, znalazł się na froncie belgijskim, później francuskim i włoskim. Od 15 listopada 1918 do sierpnia 1919 roku, już jako porucznik artylerii, służył w wojsku polskim walcząc pod Lwowem, Przemyślem, na Śląsku Cieszyńskim i pod Stochodem (jako dowódca pociągu pancernego "Hallerczyk").
Pierwszego września 1919 roku Stanisław Pigoń objął stanowisko docenta literatury polskiej na nowopowstałym Uniwersytecie Poznańskim. Pracował tam zaledwie rok, bo już w maju 1920 roku zgłosił się na ochotnika do wojska, by walczyć z bolszewikami. (bierze udział w bitwie warszawskiej). Po zakończeniu walk przeszedł do rezerwy w stopniu kapitana. Za swój udział w walkach otrzymał kilka odznaczeń wojskowych, między innymi honorową odznakę "Orląt" i "Gwiazdę Przemyśla" za wyzwolenie miasta.
W marcu 1921 roku uzyskał habilitację na Uniwersytecie Jagiellońskim na podstawie rozprawy Z epoki Mickiewicza. Następnie w latach 1921-1931 był profesorem na Uniwersytecie im. Stefana Batorego w Wilnie, gdzie prowadził wykłady i seminaria z historii literatury polskiej. W tym okresie dwukrotnie pełnił urząd prorektora, zaś w latach 1927-1928 zaszczytną funkcję rektora tejże uczelni.
W kwietniu 1931 roku Profesor Stanisław Pigoń rozpoczął zajęcia na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie prowadził wykłady i seminaria, promował doktorantów, a także opiekował się Kołem Polonistów oraz Stowarzyszeniem "Bratnia Pomoc Studentów UJ". Cały czas pracował naukowo wydając nowe prace, między innymi "Pan Tadeusz". Wzrost, wielkość, sława. Studium literackie (1934), Na wyżynach romantyzmu. Studia historycznoliterackie (1936), Na drogach i manowcach kultury ludowej. Szkice (1939).
Pierwszego września 1939 roku Profesor Pigoń opuścił Kraków z zamiarem wstąpienia do wojska, nie było już jednak takiej możliwości. Szóstego listopada został aresztowany na Uniwersytecie Jagiellońskim wraz ze 183 profesorami i pracownikami naukowymi krakowskiej uczelni (Sonderaktion Krakau) i wywieziony do obozu w Sachsenhausen. Przebywał tam do lutego 1940 roku, skąd powrócił do Krakowa w pierwszym transporcie zwolnionych profesorów. W obozie nabawił się ciężkiej choroby serca, która prześladowała go do końca życia. Już wiosną następnego roku podjął tajne nauczanie oraz działalność konspiracyjną w kręgach Stronnictwa Narodowego. Bezpośrednio po wyjściu Niemców z Krakowa, w styczniu 1945 roku, zaczął organizować polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim. Opiekował się też Bursą Akademicką oraz Stowarzyszeniem Bratniej Pomocy. Swoje wielkie zaangażowanie przypłacił zawałem serca, jednak po kilku tygodniach wrócił do pracy. Wkrótce spotkał się z szykanami ze strony władz komunistycznych i został zmuszony do rezygnacji z pełnionych funkcji. Jednak ani to, ani pogarszający się stan zdrowia nie wpłynął na jego niezwykłą pracowitość i twórczość. Wydał wówczas między innymi: Zarys nowej literatury ludowej (1946), Wśród twórców. Studia i szkice z dziejów literatury i oświaty (1947), Studia literackie (1951), Zawsze o Nim. Studia i odczyty o Mickiewiczu (1960), Z ogniw życia i literatury. Rozprawy (1961), Drzewiej i wczoraj. Wśród zagadnień kultury i literatury (1966).
Bogaty dorobek Profesora Stanisława Pigonia liczy ponad 1200 prac. Wykształcił wielką rzeszę polonistów pracujących w szkołach i na uczelniach całej Polski. Wielu z nich weszło do świata nauki kontynuując pracę swojego Profesora. Wśród nich można wymienić takie nazwiska, jak: profesorowie Czesław Zgorzelski, Irena Sławińska, Tadeusz Ulewicz, Czesław Kłak czy najznamienitszy z nich Karol Wojtyła - Ojciec Święty Jan Paweł II. Po przejściu na emeryturę w roku 1961, Profesor Pigoń nadal kontynuował swoją pracę badawczą aż do śmierci. Zmarł w trakcie pisania rozprawy o III części Dziadów, wieczorem w środę, 18 grudnia 1968 roku w Krakowie.
Profesor Stanisław Pigoń prawie przez całe swoje życie zbierał książki. Początek biblioteki domowej Profesora to książki Aleksandra Brucknera i Jana Baudouina de Courtenay'a, które mu podarował jego kolega gimnazjalny. Książki te, prawie już stuletnie, ze wzruszeniem można wziąć i dzisiaj do ręki w Pracowni Polonistycznej "Pigonianum". Profesor gromadził książki nawet w ciężkich czasach studenckich i latach I wojny światowej. Po jej zakończeniu mógł już bez reszty oddać się swej umiłowanej dziedzinie wiedzy, polonistyce, ciągle wzbogacając zbiory pod kątem swoich zainteresowań badawczych. Często kupował rzadkie wydania, na przykład pierwodruki dzieł Mickiewicza, Słowackiego czy Krasińskiego. Wiele druków z pierwszej połowy XIX wieku pochodzi z oficyn wileńskich, stąd przypuszczenie, iż zostały nabyte w czasach pracy Profesora Pigonia na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. Z pewnością były tam łatwiej dostępne niż w innych regionach Polski. Ponadto gromadził dokumenty życia literackiego w kraju i za granicą, w szczególności XIX-wieczne pisma Jana Czeczota, Antoniego Edwarda Odyńca i Maurycego Mochnackiego, a także różnego rodzaju jednodniówki, almanachy i roczniki. Zbierał też celniejsze opracowania współczesnych mu badaczy literatury. Czasem otrzymywał rzadkie pozycje w podarunku od przyjaciół, na przykład od profesora Ignacego Chrzanowskiego. Profesor Pigoń kupował książki w antykwariatach i księgarniach, także zagranicznych. Książki otrzymywane od autorów zwykle opatrywane były dedykacjami. Jego księgozbiór wzbogaciło też wiele dubletów z Biblioteki Jagiellońskie. Profesor dbał o dobór książek. W jego bibliotece niewiele jest pozycji przypadkowych. W końcu był to przecież jego podręczny warsztat naukowy
Po wybuchu drugiej wojny światowej, w czasie okupacji, jego księgozbiór uległ pewnemu rozproszeniu. Część biblioteki ukryto w klasztorze benedyktynów w Tyńcu, reszta wędrowała wraz z rodziną Pigoniów, kiedy Niemcy usunęli ich z dotychczasowego mieszkania. Dodatkowo, Profesor pożyczał swoje książki studentom, gdy prowadził tajne nauczanie. Stąd, ze zrozumiałych względów, nie wszystkie do niego wróciły. Po zakończeniu wojny Profesor nadal zbierał książki, aczkolwiek nie w takim stopniu jak to miało miejsce w dwudziestoleciu międzywojennym
Jeśli chodzi o znaki własnościowe, to rzadko ich używał. Czasami podpisywał książki imieniem i nazwiskiem na stronie tytułowej. Własny ekslibris stosował sporadycznie, czego przykładem są tylko pierwsze wydania Pana Tadeusza z roku 1834 i Anhellego z 1838, gdzie znajduje się ekslibris autorstwa Krystyny Wróblewskiej, przedstawiający stylizowaną Ostrą Bramę w Wilnie. Profesor troszczył się o to, by jego książki posiadały trwałą, użytkową oprawę. Niektóre z nich mają wyjątkową, skórzaną oprawę, ze złoconymi tłoczeniami na okładce lub grzbiecie, bądź artystycznie wykonaną wyklejkę. Są to dzieła introligatorów tej miary, co Robert Jahoda czy Aleksander Semkowicz
Charakteryzując księgozbiór Profesora Pigonia należy wspomnieć jeszcze o jego dwóch szczególnych cechach. Pierwsza to dedykacje od autorów, czy innych ofiarodawców: uczonych, przyjaciół, studentów. Drugą, jakże specyficzną a zarazem cenną cechą jego domowej biblioteki , są glosy czyli odręczne zapiski Uczonego na marginesach książek. To bardzo interesujący materiał, który ukazuje pracę Profesora nad tekstem, jego wiele przemyśleń, uwag i analiz
W roku 1967 Profesor Stanisław Pigoń skierował do władz ówczesnej Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Rzeszowie list z propozycją przekazania swojego księgozbioru dla tej uczelni. Uznał, że jego domowa biblioteka powinna trafić, jak pisze: "na usługi wyżej kształcącej się młodzieży mego rodzinnego regionu". W kolejnym liście z 4 stycznia 1968 roku napisał: "Myślę o jej [biblioteki] losie. Stanowiła przez 50 lat mój warsztat podręczny i przykro byłoby pomyśleć, że się rozproszy, tak czy owak zmarnuje. Wolałbym naturalnie, by nadal służyła właściwemu celowi - nauce i nauczaniu".
Po jego śmierci (18 grudnia 1968 roku) wdowa po Profesorze, a zarazem właścicielka księgozbioru, pani Helena Pigoniowa, z dużą skrupulatnością spełniła wolę Zmarłego. W kwietniu 1969 roku biblioteka licząca 9351 woluminów została przewieziona do Rzeszowa. Tu księgozbiór został złożony w magazynach Biblioteki Głównej Wyższej Szkoły Pedagogicznej, gdzie zaopatrzono go w oddzielne sygnatury i stempel o treści "Z księgozbioru prof. St. Pigonia". Po skatalogowaniu udostępniono go pracownikom naukowym i studentom na obowiązujących zasadach regulaminowych. W roku 1982, z inicjatywy i starań ówczesnego dyrektora Biblioteki Głównej, powołano i zorganizowano Pracownię Polonistyczna "Pigonianum". W budynku Wydziału Humanistycznego wydzielono pomieszczenie, gdzie przeniesiono księgozbiór do udostępniana na miejscu. 23 marca 1982 roku dokonano oficjalnego otwarcia pracowni. W roku 2004 księgozbiór został przeniesiony do nowego gmachu Biblioteki Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Pracownia "Pigonianum" swoim pięknym wystrojem stwarza specyficzną atmosferę pracy wśród książek Profesora Pigonia. Korzysta z niej kadra naukowa i studenci nie tylko rzeszowskiej uczelni. W księdze pamiątkowej widnieją wpisy znamienitych gości z Polski i zagranicy. Pracownicy "Pigonianum" oprócz udostępniania księgozbioru i udzielania informacji organizują odczyty, spotkania, wystawy okolicznościowe, oprowadzają wycieczki szkolne. Szczególnym wydarzeniem są sesje naukowe, poświęcone życiu i twórczości naszego Patrona, w których uczestniczy również rodzina Profesora, co jest szczególnym wyróżnieniem dla naszej biblioteki i całej społeczności Uniwersytetu Rzeszowskiego
Pamięć o Profesorze jest w sposób szczególny zachowana w świadomości środowiska akademickiego, jedna z uniwersyteckich auli nosi imię prof. Stanisława Pigonia
24 lutego 2009 Rada Miasta Rzeszowa podjęła uchwałę w sprawie zmiany nazwy części ulicy Cegielnianej na "ul. prof. Stanisława Pigonia".